Σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου 1566/85 άρθρο 53, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 2 του Ν. 2621/98 και την Υπουργική Απόφαση κανονιστικού περιεχομένου 14/662/1999 που αναφέρεται στη δομή και λειτουργία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης προβλέπει ότι: «οι γονείς των μαθητών κάθε δημόσιου σχολείου συγκροτούν ένα σύλλογο γονέων, που φέρει την επωνυμία του σχολείου και συμμετέχουν αυτοδικαίως σε αυτόν».
Μάλιστα συνεχίζει και προβλέπει ότι «ο διευθυντής του σχολείου, όπου δεν έχει ιδρυθεί σύλλογος γονέων, μεριμνά μόνο για τη σύγκλιση γενικής συνέλευσης των γονέων, προκειμένου να ιδρυθεί αυτός…» Στην έννοια “γονείς”, κατά τις ως άνω διατάξεις περιλαμβάνονται και οι επίτροποι και οι νόμιμοι αντιπρόσωποι τους. Η εκπροσώπηση των γονέων, μέσω άλλου προσώπου, επιτρέπεται μόνον κατόπιν έγγραφης νομίμως επικυρωμένης εξουσιοδότησης ή συμβολαιογραφικού πληρεξουσίου.
O Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων είναι όργανο θεσμοθετημένο και νομικά κατοχυρωμένο που εκφράζει τους γονείς μέσα στο σχολείο. Όργανα διοίκησης του Συλλόγου είναι η Γεν. Συνέλευση και το Διοικητικό Συμβούλιο. Όλοι οι γονείς ή κηδεμόνες που έχουν παιδιά στο σχολείο και έχουν πληρώσει την ετήσια εισφορά όπως αυτή αναφέρεται στο καταστατικό του Συλλόγου, αποτελούν τη Γενική Συνέλευση του Συλλόγου.
Ο Σύλλογος των γονέων είναι ένας σημαντικός θεσμός, αναπόσπαστο μέρος της Σχολικής Κοινότητας. Τα άλλα μέρη είναι ο Διευθυντής και ο Σύλλογος Διδασκόντων του σχολείου, που έχουν και την ευθύνη διοίκησης του σχολείου και το Συμβούλιο Σχολικής Κοινότητας. Επίσης σημαντικός θεσμός της σχολικής κοινότητας είναι το Σχολικό Συμβούλιο.
Ο Σύλλογος των γονέων είναι ένας σημαντικός θεσμός, αναπόσπαστο μέρος της Σχολικής Κοινότητας. Τα άλλα μέρη είναι ο Διευθυντής και ο Σύλλογος Διδασκόντων του σχολείου, που έχουν και την ευθύνη διοίκησης του σχολείου και το Συμβούλιο Σχολικής Κοινότητας. Επίσης σημαντικός θεσμός της σχολικής κοινότητας είναι το Σχολικό Συμβούλιο.
Σχολικό Συμβούλιο:
Σε κάθε δημόσιο σχολείο λειτουργεί σχολικό συμβούλιο, το οποίο αποτελείται από το σύλλογο διδασκόντων, τα μέλη του ΔΣ του συλλόγου γονέων και τον εκπρόσωπο της τοπικής αυτοδιοίκησης στη σχολική επιτροπή. Το σχολικό συμβούλιο συνεδριάζει υποχρεωτικά τρεις (3) φορές το χρόνο εντός του πρώτου δεκαημέρου του κάθε τριμήνου.
Ο Σύλλογος στα πλαίσια της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης έχει και έναν άλλο σημαντικό ρόλο. Πρέπει να είναι ο θεματοφύλακας των δικαιωμάτων των μαθητών του σχολείου αφού αυτοί δεν μπορούν ή δεν προβλέπεται να μπορούν να εκφραστούν.
Σε κάθε δημόσιο σχολείο λειτουργεί σχολικό συμβούλιο, το οποίο αποτελείται από το σύλλογο διδασκόντων, τα μέλη του ΔΣ του συλλόγου γονέων και τον εκπρόσωπο της τοπικής αυτοδιοίκησης στη σχολική επιτροπή. Το σχολικό συμβούλιο συνεδριάζει υποχρεωτικά τρεις (3) φορές το χρόνο εντός του πρώτου δεκαημέρου του κάθε τριμήνου.
Ο Σύλλογος στα πλαίσια της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης έχει και έναν άλλο σημαντικό ρόλο. Πρέπει να είναι ο θεματοφύλακας των δικαιωμάτων των μαθητών του σχολείου αφού αυτοί δεν μπορούν ή δεν προβλέπεται να μπορούν να εκφραστούν.
Ο ίδιος νόμος επίσης, προβλέπει τα όργανα στα οποία ο Σύλλογος συμμετέχει με εκπροσώπους του.
Η Γενική Συνέλευση
Η Γεν. Συνέλευση αποτελείται από τους γονείς των μαθητών, οι οποίοι μετέχουν αυτοδίκαια σε αυτήν υπό την έννοια ότι το καταστατικό δεν μπορεί να αποκλείσει γονέα να γίνει μέλος του συλλόγου αφού τακτοποιηθεί οικονομικά. Στις Γ.Σ. δεν καλούνται μόνο τα εγγεγραμμένα μέλη, αλλά όλοι οι γονείς, οι οποίοι μπορούν να γίνουν μέλη του Συλλόγου και να υποβάλουν υποψηφιότητα για κάθε όργανο που προβλέπει ο Νόμος, ακόμα και κατά την έναρξη των εργασιών της Γενικής Συνέλευσης. Η Γ.Σ. βρίσκεται σε απαρτία σύμφωνα με τα όσα ορίζονται στο καταστατικό της. Προκηρύσσει τις εκλογές και εκλέγει την Εφορευτική Επιτροπή η οποία συλλέγει τις υποψηφιότητες.
Η Γεν. Συνέλευση αποτελείται από τους γονείς των μαθητών, οι οποίοι μετέχουν αυτοδίκαια σε αυτήν υπό την έννοια ότι το καταστατικό δεν μπορεί να αποκλείσει γονέα να γίνει μέλος του συλλόγου αφού τακτοποιηθεί οικονομικά. Στις Γ.Σ. δεν καλούνται μόνο τα εγγεγραμμένα μέλη, αλλά όλοι οι γονείς, οι οποίοι μπορούν να γίνουν μέλη του Συλλόγου και να υποβάλουν υποψηφιότητα για κάθε όργανο που προβλέπει ο Νόμος, ακόμα και κατά την έναρξη των εργασιών της Γενικής Συνέλευσης. Η Γ.Σ. βρίσκεται σε απαρτία σύμφωνα με τα όσα ορίζονται στο καταστατικό της. Προκηρύσσει τις εκλογές και εκλέγει την Εφορευτική Επιτροπή η οποία συλλέγει τις υποψηφιότητες.
Το Διοικητικό Συμβούλιο
Το Δ.Σ. υλοποιεί τις αποφάσεις των Γενικών Συνελεύσεων, εκπροσωπεί τους γονείς και φροντίζει για τη δραστηριοποίηση τους και την ενημέρωση τους. Προσπαθεί να δημιουργεί συνθήκες συμμετοχής και έκφρασης όλων των γονέων. Η συμμετοχή και η δραστηριοποίηση του κάθε γονέα, αφού οι συνθήκες υπάρχουν, είναι πλέον ατομική του ευθύνη.
Τα μέλη του Δ.Σ. του Συλλόγου συμμετέχοντας και στα υπόλοιπα όργανα έχουν τη δυνατότητα για σημαντικές παρεμβάσεις σε ζητήματα που αφορούν στη διαχείριση των οικονομικών πόρων, στην ασφάλεια και στην υγιεινή των χώρων του σχολείου αλλά και σε ζητήματα παιδαγωγικά, εκπαιδευτικά και δραστηριοτήτων.
Το σημαντικό είναι το κάθε ζήτημα ή πρόβλημα με πρωτοβουλία και ευθύνη του Δ.Σ. του Συλλόγου να αντιμετωπίζεται σε συνεργασία με τους υπόλοιπους φορείς της σχολικής κοινότητας. Επίσης σημαντικό είναι το Δ.Σ. να μπορεί να διακρίνει τα όρια του και την αυτονομία τόσο τη δική του, όσο και των υπολοίπων φορέων της σχολικής κοινότητας.
Το Δ.Σ. εκλέγεται κάθε 2 χρόνια.
Το Δ.Σ. υλοποιεί τις αποφάσεις των Γενικών Συνελεύσεων, εκπροσωπεί τους γονείς και φροντίζει για τη δραστηριοποίηση τους και την ενημέρωση τους. Προσπαθεί να δημιουργεί συνθήκες συμμετοχής και έκφρασης όλων των γονέων. Η συμμετοχή και η δραστηριοποίηση του κάθε γονέα, αφού οι συνθήκες υπάρχουν, είναι πλέον ατομική του ευθύνη.
Τα μέλη του Δ.Σ. του Συλλόγου συμμετέχοντας και στα υπόλοιπα όργανα έχουν τη δυνατότητα για σημαντικές παρεμβάσεις σε ζητήματα που αφορούν στη διαχείριση των οικονομικών πόρων, στην ασφάλεια και στην υγιεινή των χώρων του σχολείου αλλά και σε ζητήματα παιδαγωγικά, εκπαιδευτικά και δραστηριοτήτων.
Το σημαντικό είναι το κάθε ζήτημα ή πρόβλημα με πρωτοβουλία και ευθύνη του Δ.Σ. του Συλλόγου να αντιμετωπίζεται σε συνεργασία με τους υπόλοιπους φορείς της σχολικής κοινότητας. Επίσης σημαντικό είναι το Δ.Σ. να μπορεί να διακρίνει τα όρια του και την αυτονομία τόσο τη δική του, όσο και των υπολοίπων φορέων της σχολικής κοινότητας.
Το Δ.Σ. εκλέγεται κάθε 2 χρόνια.
Εξελεγκτική Επιτροπή
Η εξελεγκτική επιτροπή είναι τριμελής με ένα αναπληρωματικό μέλος. Εκλέγεται για δύο χρόνια και έργο της είναι ο έλεγχος και η εποπτεία των οικονομικών του συλλόγου. Ελέγχει τα βιβλία του ταμία και συντάσσει έκθεση την οποία υποβάλλει στη Γενική Συνέλευση. Η εξελεγκτική επιτροπή λειτουργεί παράλληλα με τη θητεία του Δ. Σ.
Η εξελεγκτική επιτροπή είναι τριμελής με ένα αναπληρωματικό μέλος. Εκλέγεται για δύο χρόνια και έργο της είναι ο έλεγχος και η εποπτεία των οικονομικών του συλλόγου. Ελέγχει τα βιβλία του ταμία και συντάσσει έκθεση την οποία υποβάλλει στη Γενική Συνέλευση. Η εξελεγκτική επιτροπή λειτουργεί παράλληλα με τη θητεία του Δ. Σ.
Ένωση Συλλόγων Γονέων
Η Ένωση Γονέων αποτελείται από όλους τους εκλεγμένους εκπροσώπους των Συλλόγων Γονέων των σχολείων της ίδιας κοινότητας ή δήμου ή δημοτικού διαμερίσματος.
Κάθε Σύλλογος Γονέων εκπροσωπείται στην Ένωση Συλλόγων Γονέων από 1 εκπρόσωπο ανά 30 μαθητές των οποίων οι γονείς ψήφισαν π.χ. σε σχολείο με δύναμη 270 μαθητές , για να είναι έγκυρες οι εκλογές πρέπει να ψηφίσουν γονείς τουλάχιστον 90 μαθητών. Στην Ένωση ο Σύλλογος μπορεί να εκπροσωπηθεί το μέγιστο από 9 εκπροσώπους (270/30)
Οι εκπρόσωποι των Ενώσεων Γονέων εκλέγονται κάθε δύο χρόνια.
Η Ένωση Γονέων αποτελείται από όλους τους εκλεγμένους εκπροσώπους των Συλλόγων Γονέων των σχολείων της ίδιας κοινότητας ή δήμου ή δημοτικού διαμερίσματος.
Κάθε Σύλλογος Γονέων εκπροσωπείται στην Ένωση Συλλόγων Γονέων από 1 εκπρόσωπο ανά 30 μαθητές των οποίων οι γονείς ψήφισαν π.χ. σε σχολείο με δύναμη 270 μαθητές , για να είναι έγκυρες οι εκλογές πρέπει να ψηφίσουν γονείς τουλάχιστον 90 μαθητών. Στην Ένωση ο Σύλλογος μπορεί να εκπροσωπηθεί το μέγιστο από 9 εκπροσώπους (270/30)
Οι εκπρόσωποι των Ενώσεων Γονέων εκλέγονται κάθε δύο χρόνια.
Εφορευτική Επιτροπή
Οι Γ.Σ. πριν από την έναρξη των εργασιών τους, εκλέγουν το όργανο που κατά το καταστατικό, θα έχει την ευθύνη για τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας, την καταμέτρηση των ψήφων, την κατανομή των ψήφων και τη σύνταξη των σχετικών πρακτικών ανάδειξης των εκλεγέντων. Η ψηφοφορία για την ανάδειξη του Δ.Σ. και των εκπροσώπων είναι μυστική.
Κατά την ψηφοφορία όμως πρέπει να ψηφίσουν γονείς που εκπροσωπούν το 1/3 των μαθητών της σχολικής μονάδας. Οι γονείς έχουν μία ψήφο ο καθένας ανεξάρτητα από πόσα παιδιά εκπροσωπούν.
Με την ολοκλήρωση της εκλογικής διαδικασίας συμπληρώνεται το Πρακτικό από την εφορευτική επιτροπή το οποίο υπογράφεται εκτός από τα μέλη της εφορευτικής Επιτροπής και από τον Διευθυντή του Σχολείου ο οποίος βεβαιώνει τον αριθμό της δύναμης των μαθητών του σχολείου. Αντίγραφο του Πρακτικού της Εφορευτικής Επιτροπής αποστέλλεται στην Ένωση Γονέων.
Οι Γ.Σ. πριν από την έναρξη των εργασιών τους, εκλέγουν το όργανο που κατά το καταστατικό, θα έχει την ευθύνη για τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας, την καταμέτρηση των ψήφων, την κατανομή των ψήφων και τη σύνταξη των σχετικών πρακτικών ανάδειξης των εκλεγέντων. Η ψηφοφορία για την ανάδειξη του Δ.Σ. και των εκπροσώπων είναι μυστική.
Κατά την ψηφοφορία όμως πρέπει να ψηφίσουν γονείς που εκπροσωπούν το 1/3 των μαθητών της σχολικής μονάδας. Οι γονείς έχουν μία ψήφο ο καθένας ανεξάρτητα από πόσα παιδιά εκπροσωπούν.
Με την ολοκλήρωση της εκλογικής διαδικασίας συμπληρώνεται το Πρακτικό από την εφορευτική επιτροπή το οποίο υπογράφεται εκτός από τα μέλη της εφορευτικής Επιτροπής και από τον Διευθυντή του Σχολείου ο οποίος βεβαιώνει τον αριθμό της δύναμης των μαθητών του σχολείου. Αντίγραφο του Πρακτικού της Εφορευτικής Επιτροπής αποστέλλεται στην Ένωση Γονέων.
Σχολική Επιτροπή
Έργο κάθε σχολικής επιτροπής είναι η διαχείριση των πιστώσεων που της διατίθενται για την κάλυψη των δαπανών λειτουργίας των αντίστοιχων σχολείων (θέρμανσης, φωτισμού, ύδρευσης, τηλεφώνου, αποχέτευσης, αγοράς αναλώσιμων υλικών κ.λ.π.), η αμοιβή καθαριστριών, η εκτέλεση έργων για την επισκευή και συντήρηση των αντίστοιχων σχολείων και του κάθε είδους εξοπλισμού τους, η εισήγηση προς τις αντίστοιχες διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης για τον εφοδιασμό από τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων των αντίστοιχων σχολείων με έπιπλα και εξοπλιστικά είδη και από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων με βιβλία για τις αντίστοιχες σχολικές βιβλιοθήκες, η διαχείριση των εσόδων από την ενδεχόμενη εκμετάλλευση των σχολικών κυλικείων, καθώς και η λήψη κάθε άλλου μέτρου που κρίνεται αναγκαίο για τη στήριξη της διοικητικής λειτουργίας των σχολικών μονάδων.
Η ανάθεση της λειτουργίας των κυλικείων των δημόσιων σχολείων και η συγκρότηση επιτροπής ελέγχου της λειτουργίας τους γίνεται από τη Σχολική Επιτροπή.
Μετά την εφαρμογή του Ν.3852/10 (ΚΑΛΙΚΡΑΤΗΣ), οι Σχολικές Επιτροπές συγχωνεύτηκαν σε Α/ΘΜΙΑ και Β/ΘΜΙΑ ,και η εκπροσώπηση των Γονέων γίνεται μέσω την Ένωσης γονέων.
Έργο κάθε σχολικής επιτροπής είναι η διαχείριση των πιστώσεων που της διατίθενται για την κάλυψη των δαπανών λειτουργίας των αντίστοιχων σχολείων (θέρμανσης, φωτισμού, ύδρευσης, τηλεφώνου, αποχέτευσης, αγοράς αναλώσιμων υλικών κ.λ.π.), η αμοιβή καθαριστριών, η εκτέλεση έργων για την επισκευή και συντήρηση των αντίστοιχων σχολείων και του κάθε είδους εξοπλισμού τους, η εισήγηση προς τις αντίστοιχες διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης για τον εφοδιασμό από τον Οργανισμό Σχολικών Κτιρίων των αντίστοιχων σχολείων με έπιπλα και εξοπλιστικά είδη και από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων με βιβλία για τις αντίστοιχες σχολικές βιβλιοθήκες, η διαχείριση των εσόδων από την ενδεχόμενη εκμετάλλευση των σχολικών κυλικείων, καθώς και η λήψη κάθε άλλου μέτρου που κρίνεται αναγκαίο για τη στήριξη της διοικητικής λειτουργίας των σχολικών μονάδων.
Η ανάθεση της λειτουργίας των κυλικείων των δημόσιων σχολείων και η συγκρότηση επιτροπής ελέγχου της λειτουργίας τους γίνεται από τη Σχολική Επιτροπή.
Μετά την εφαρμογή του Ν.3852/10 (ΚΑΛΙΚΡΑΤΗΣ), οι Σχολικές Επιτροπές συγχωνεύτηκαν σε Α/ΘΜΙΑ και Β/ΘΜΙΑ ,και η εκπροσώπηση των Γονέων γίνεται μέσω την Ένωσης γονέων.
Συμβούλιο Σχολικής Κοινότητας
Το Συμβούλιο Σχολικής Κοινότητας έχει εισηγητικό χαρακτήρα προς τις Σχολικές Επιτροπές , άλλα το έργο του είναι κρίσιμο αφού αντιπροσωπεύει την καταγραφή των αναγκών όλων των φορέων που συμμετέχουν στο σχολείο. Παράλληλα αποτελεί ένα ισχυρό όπλο στην διεκδίκηση υλοποίησης των αιτημάτων/κάλυψης αναγκών από την Διεύθυνση του σχολείου (που ουσιαστικά εκπροσωπεί όλη την ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ) στις Σχολικές επιτροπές.
Εκλέγεται ένα (1) τακτικό μέλος και ένα αναπληρωματικό.
Το Συμβούλιο Σχολικής Κοινότητας έχει εισηγητικό χαρακτήρα προς τις Σχολικές Επιτροπές , άλλα το έργο του είναι κρίσιμο αφού αντιπροσωπεύει την καταγραφή των αναγκών όλων των φορέων που συμμετέχουν στο σχολείο. Παράλληλα αποτελεί ένα ισχυρό όπλο στην διεκδίκηση υλοποίησης των αιτημάτων/κάλυψης αναγκών από την Διεύθυνση του σχολείου (που ουσιαστικά εκπροσωπεί όλη την ΣΧΟΛΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ) στις Σχολικές επιτροπές.
Εκλέγεται ένα (1) τακτικό μέλος και ένα αναπληρωματικό.
Οι εκλογές
Για να είναι έγκυρες οι εκλογές του Σχολείου πρέπει να ψηφίσουν οι γονείς του 1/3 των μαθητών του σχολείου. Διαφορετικά οι εκλογές επαναλαμβάνονται μέχρι άλλες 2 φορές. Αν και την 3η φορά δεν συμπληρωθεί ο απαιτούμενος αριθμός τότε θεωρείται ότι εκλέγεται νομίμως μόνο το Δ.Σ. και η Εξελεγκτική Επιτροπή του Συλλόγου.
Η ψηφοφορία είναι μυστική και κάθε ψηφοφόρος μπορεί να επιλέξει μέχρι το 40% του αριθμού των μελών του Δ.Σ. π.χ. για 7μελές Δ.Σ. «σταυρώνουμε» μέχρι 3. Κάθε γονέας δικαιούται να ψηφίσει μία φορά και έχει μία ψήφο ανεξάρτητα από τον αριθμό των παιδιών που εκπροσωπεί. Μπορούν όμως να ψηφίσουν και οι 2 γονείς κάθε μαθητή.
Για να είναι έγκυρες οι εκλογές του Σχολείου πρέπει να ψηφίσουν οι γονείς του 1/3 των μαθητών του σχολείου. Διαφορετικά οι εκλογές επαναλαμβάνονται μέχρι άλλες 2 φορές. Αν και την 3η φορά δεν συμπληρωθεί ο απαιτούμενος αριθμός τότε θεωρείται ότι εκλέγεται νομίμως μόνο το Δ.Σ. και η Εξελεγκτική Επιτροπή του Συλλόγου.
Η ψηφοφορία είναι μυστική και κάθε ψηφοφόρος μπορεί να επιλέξει μέχρι το 40% του αριθμού των μελών του Δ.Σ. π.χ. για 7μελές Δ.Σ. «σταυρώνουμε» μέχρι 3. Κάθε γονέας δικαιούται να ψηφίσει μία φορά και έχει μία ψήφο ανεξάρτητα από τον αριθμό των παιδιών που εκπροσωπεί. Μπορούν όμως να ψηφίσουν και οι 2 γονείς κάθε μαθητή.